Massachusetts Texnologiya İnstitutunun alimləri digər planetlərdə həyatın mövcudluğu üçün suya alternativ solyutları nəzərdən keçiriblər. ArXiv təqdimatı serverində dərc edilən tədqiqat nəticələrinə görə, yalnız su həyatın əsasını təşkil edə bilən tək uyğun solyut kimi çıxıb.
Tədqiqatçılar kainatda su ilə eyni rolu oynaya bilən, əsas qidaları həll edən və onları canlı orqanizmlər üçün əlçatan edən başqa molekulların olub-olmadığını araşdırdılar. Bu cür maddələr dörd meyara cavab verməlidir:
yalnız bəzi molekulları (hamısını deyil) həll etməlidir;
maddələr mübadiləsində mühüm rol oynayır;
kompleks üzvi molekulların geniş spektrini məhv etmir;
qayalı planetlərdə milyardlarla ildir mövcuddur.
Ammonyak ilk üç şərti ödəyir, lakin ultrabənövşəyi radiasiya ilə asanlıqla məhv edilir. Həmçinin, ammonyak olan yerdə su da mövcuddur, ona görə də o, əsas həlledici olmayacaq.
Konsentratlaşdırılmış sulfat turşusu da üç əsas şərti ödəyir, baxmayaraq ki, onun müxtəlif üzvi molekulları dəstəkləyə biləcəyi məlum deyil.
Başqa bir ümumi potensial həllediciyə, karbon qazına gəldikdə, elm adamları onun xassələrinin mürəkkəb maddələr mübadiləsini dəstəkləmək üçün uyğun olub olmadığını soruşurlar. Bununla belə, o, bir çox növ molekullarla reaksiya verir və elm adamları maye CO2-nin xassələrinin daha da öyrənilməsinə layiq olduğunu düşünürlər. Bu baxımdan ətraf mühiti qorumalıyıq, çünki Edvard Djons rəhbərliyi altında Utrecht Universitetinin alimləri dünya əhalisinin su qıtlığına qarşı hazırkı və gələcək həssaslığını qiymətləndiriblər və o nəticəyə gəliblər ki, hazırda dünya əhalisinin 55 %-i (3,8 milyard nəfər) ilin ən azı bir ayı təmiz şirin su çatışmazlığı ilə üzləşir və əsrin sonunda bu pay 66 %-ə qədər yüksələ bilər.
Edward Jones et al. / Nature Climate Change, 2024
Onlar suyun saxlanmasını təyin etmək üçün yüksək ayırdetməli qlobal hidroloji model PCR-GLOBWB və bərk maddələrin, duzların, patogenlərin və çirkləndiricilərin tərkibinə dair mövcud məlumatlar əsasında keyfiyyətini qiymətləndirməyə imkan verən DynQual modelindən istifadə ediblər. Məlum olub ki, ilin bir ayı ərzində içməli su qıtlığı ilə üzləşən insanların sayı səkkiz faiz, yəni 500 milyondan çox az qiymətləndirilir. Müəlliflər il boyu bu cür çatışmazlıqlara üzləşən insanların sayını əvvəlki təxminləri iki dəfə artıraraq 710 milyon nəfər olaraq qiymətləndiriblər. Onlar qeyd ediblər ki, ən pis vəziyyət Afrikanın cənub-şərqində inkişaf edəcək, Şərqi Asiyada isə əksinə, suyun keyfiyyəti yaxşılaşacaq və ümumi qıtlığı azaldacaq.
Araşdırmanın nəticələri Nature Climate Change jurnalında dərc olunub.
Comments